چیستی خلّاقیّت

چه اثری را می توان خلّاقانه نامید؟ در پاسخ به این سؤال نظریّه پردازان خلّاقیّت همداستان نیستند. برخی می گویند: ضابطه اصلی برای اطلاق نام خلاقانه به برخی از آثار، جدید بودن آنهاست، یا حداقل برای فردی که آن را خلق می کند جدید باشد. بعضی از آنان آثاری را خلاقانه می نامند که به روشهای تازه­ای در زمان خود انجامیده باشد. برخی دیگر، وجه تمایز مشابهی را در نظر دارند و بسته به درجه نوآوری آشکار در هر یک از آثار، درجات گوناگونی را برای خلاقیت قائلند؛ به این معنا که یک اثر نوآورانه برتر از دیگری باشد.

اما کسانی که به بررسی خلاقیت مشغولند، در این نکته توافق دارند که جدید بودن برای اطلاق عنوان خلاقانه برای اثری کافی نیست؛ بلکه باید ارزشمند باشد، یا با نیازهای شناختی زمان متناسب باشد.( برخی این دو عبارت را برای مستثنا کردن برخی از بدعتها معادل هم می گیرند.)

برای واکاوی مفهوم« ارزش» می توان گفت که یک نظریه علمی تا وقتی ارزشمند است که افراد بتوانند از آن برای توصیف یک پدیده استفاده کنند و یا راه و روش تازه ای را که نسبت به نگرشهای جاری سودمندتر است، پیش رو قرار دهد؛ یک نوآوری تا زمانی ارزشمند است که از عهده یک کار ضروری بر آید. یک نظریه علمی، افزون بر ارزشی که بلافاصله در فضای علمی ایجاد می کند، تا زمانی پرارزش است که الهام بخش دیگران شود و نظریه پردازیها و پژوهشهای جدید را بیافریند. در نتیجه می توان گفت: یک نظر علمی و یا یک نوآوری ارزشی فراتر از گستره خود دارد.[1]

اگر بخواهیم تعریف خود را از خلّاقیّت گسترده سازیم می گوییم: خلّاقیت عبارت است از مهارت ابداع چیز جدید و ارزشمند کردن آن. واژه کلیدی در اینجا مهارت است. با فراگیری و ممارست مهارتهای خلاقیت می توان کارهای خلاقانه پدید آورد. خلاقیت چیز مرموزی نیست که فقط در اختیار عده ای خاص باشد. اصولا خدواند بشر را خلاق آفریده است؛ هر کسی می تواند آن را فراگیرد و مهارت آن را در خود پرورش دهد و استعداد نهفته خود را از بند رها کند.

 خلاقیت می تواند به صورت تصاعدی و افزایشی باشد که طی گامهای کوتاه رو به جلو روی دهد. عکس این نیز صادق است؛ خلاقیت می تواند با گامهای بلند و جهشی صورت پذیرد که طی آن بسیاری از حلقه ها در زنجیره تکامل مفاهیم، با تلاش یکباره ای، پشت سر هم گذرانده می شوند.

 نباید چنین تصور کرد که حاصل تلاش خلاقیت آمیز حتما باید یک شیء فیزیکی باشد؛ بلکه می تواند یک فکر، یک بینش، یک فرآیند کارآمدتر و مؤثرتر، و یا یک خدمت جدید باشد. هریک از اینها هنگامی که به طور کامل ابراز شوند، دارای ارزش می شوند.[2]